حسینی قائم مقامی در دانشگاه بریتیش کلمبیا :
قرآن کریم ، کتاب انگیزشِ " آگاهی نقّاد " در انسان است
آیة الله سید عباس حسینی قائم مقامی در فوریه 2014 در ادامه سفر به کانادا- ونکوور و حضور در محافل دینی و علمی ، با ارائه سخنرانی در انجمن دانشجویان و اساتید دانشگاه بریتیش کلمبیا به بحث از ماهیت عقلانیت دینی در قرآن کریم پرداخت و با تفکیک میان دو ویژگی " نقادی گری " و " انتخابگری " در انسان و تفاوت آن دو با " آگاهی پذیری " و " اراده پذیری " تصریح کرد :
« بر خلاف آنچه که شهرت یافته ، آگاهی پذیری به تنهایی و به خودی خود نمی تواند ویژگی اختصاصی و هویت بخش انسان از میان سایر موجودات باشد . بلکه با توجه به وجود گرایشهای دو گانه ای که در آدمی وجود دارد ، ویژگی اختصاصی انسان باید وصفی باشد که ناظر به برخورداری وی از این دوگانگی هاست و از این رو آنچه که لازمۀ عقلانیت و امتیاز بخش انسان نسبت به سایر موجودات به شمار می آید ، برخورداری از" آگاهیِ نقاد " است نه صرفِ " آگاهی پذیری "! و به همین تناسب صرفاً " اراده پذیری " را نیز نمی توان در مقایسه با موجودات دیگر، وصفِ اختصاصیِ انسان دانست . چرا که همۀ موجوداتِ جهان از اراده به شکلهای مختلف و با مراتب گوناگونی که دارد ، برخوردارند . ولی آنچه که هویت بخش وتمایز دهندۀ انسان می باشد وصفِ " انتخاب گری " است . کسی را که در برابر یک گزینه قرار دارد و هیچ گزینۀ دیگری پیش روی او نیست و لذا ناگزیز، به انتخاب همان تک گزینه رو می آورد ، بی تردید نمی توان «مجبور» نامید .بلکه واقعیت این است که او با ارادۀ خود اقدام به تک گزینۀ موجود کرده است و این اقدام او با آگاهی نیز همراه است . ولی با این حال نمی توان او را برخوردار از "عقل (آگاهیِ نقّاد) و انتخاب گر" نامید. انتخاب گری و برگزیدن (اختیار) فقط در شرایط تکثّر و چند گزینه ای تحقق پیدا می کند. در شرایط تکثر و چند گزینگی ، انسان برای اعمال اراده واقدام ، به چیزی بیش از آگاهی نیاز دارد تا بتواند به مقایسه و داوری پرداخته و میان "چند گانه ها " انتخاب نماید و درست همینجاست که عنصر " فرا آگاهی " ویا به تعبیر قرآن عنصر " تدبّر " متولد می گردد. قرآن اصولاً آنگاه که در مورد آزادی و اراده پذیری انسان سخن می گوید برای اثبات این آزادی و اراده پذیری به نفیِ "جبر " از او نمی پردازد . چرا که اساساً از نظر قرآن هیچ موجودی مجبور و فاقد اراده نیست. اما آنچه که در مورد انسان قابل فرض بوده و شبهۀ آن وجود دارد پدیدۀ " اکراه " است . إکراه ، إعمال إراد ه در شرایط تک گزینه ای است که معمولاً با بی رغبتی و بی میلی همراه می باشد. بنابراین نفی اکراه در قرآن کریم ، نه به معنای نفی اجبار و نه به معنای اثبات اراده پذیری است، بلکه به معنای اثبات انتخاب گری و گزینش گریِ (انتخاب) معطوف به آگاهی نقّاد (عقلانیت) و پسا نگری(تدبّر) می باشد. هر گاه در انجام یک فعل ، اجبار و اعمال زور نباشد آن عمل معطوف بر اراده تحقق یافته است ولی در عین حال ممکن است همراه با اکراه و بی رغبتی باشد. اما اگر " اراده انتخابگر" مبنای تصمیم و اقدام قرار گیرد ، در اینصورت فعل ، هم پیراستۀ از اجبار است و هم پیراستۀ از اکراه . و در نتیجه حتی اگر مضمون آن فعل واقدام ، پیروی وتبعیت از دیگران نیز باشد ، نمی توان آن را تقلید کور کورانه و پیروی محض نامید. در قرآن چنین پیروی و تبعیتِ نقادانه و انتخاب گرایانه ای را تبعیت برآمده از «طوع» ( "رغبت" در برابر "اکراه") و اطاعت می نامد.برخلاف تقلید و پیروی از گذشتگان ، بزرگان و ... که بسا آگاهانه اجام می پذیرد ولی چون غیر انتخابی و غیر نقادانه است ، مصدق تبعیت وتقلید کور کورانه و غیر عقلانی است و در سرتاسر قرآن هماره مورد سرزنش قرار دارد . قرآن بارها تصریح می کند که رسالت پیامبران چیزی جز برانگیختن " خود آگاهی " ( ذکر) در انسانها نیست .از اینرو رسالت پیامبران و مبلغان دینی را صرفاً ارائۀ آگاهی های دینی به مخاطبان خود نمی داند ، بلکه " برانگیزنده خودآگاهی و آگاهی نقّاد ( مذکِّر ) " در انسانها بوده و وظیفه آشنا سازی ایشان با معیارهای عقلانی شناخت را بعهده دارند تا بتوانند از میان انبوه آنچه که ادعای حقیقت دارند و آنچه که به دین انتساب داده می شود داوری نمایند و بر جدا سازی میان گزاره هایی که مضمون صدق دارند و آنچه که ناصادق است ، و گزاره هایی که به راستی دینی اند از گزاره های غیر دینی توانا گردند . یکی از مهم ترین و اصلی ترین فلسفه های «امامت » در اندیشه شیعی ، توانمند سازی دینداران و همه مخاطبان حقیقت جو بر همین جدا سازی و برخورداری از قدرت داوری میان گزاره ها ی با مضمون حقیقت و نیز آگاهی هایی است که پیرامون دین شکل می گیرد . یکی از تفاوتهای مهم و اساسی قرآن با دیگر متون مقدس به همین ویژگی اختصاصی باز می گردد. در قرآن در عین حال که آگاهی های فراوانی پیرامون خدا ، انسان و جهان وجود دارد ، اما هرگز نمیتوان آنرا صرفاً یک کتاب الهیاتی یا کتاب شرعیات و یا یک کتاب نصیحت و موعظه دانست . بلکه قرآن علاوه بر آنکه همه اینها هست ؛ اما اصالتاً کتاب انگیزشِ " آگاهی نقّاد " در انسان و تبیینِ معیارها و سنجه هایی است که با شناخت آنها می توان در مورد الگوی زیست پاک (حیات طیبه) و رستگاری (فلاح ) داوری کرد.»
سخنرانی در مراکز مختلف اسلامی ایرانیان ، شیعیان افغان ، مسلمانان اردو زبان و عرب زبان و نیز بازدید از مراکز مذهبی ادیان مختلف هندو ، سیک ، بودایی و... از دیگر برنامه های سفر حسینی قائم مقامی به ونکوور – کانادا بود.
دیدگاه خود را بنویسید